داخلی صفحه اقتصادی آرشيو مقاله

مقاله/

از نقش گردشگری ساحلی و دریایی در جهت توسعه صنعت گردشگری بندر چابهار تا ارائه راهکارهای مؤثر در این خصوص

صنعت گردشگری یکی از مهمترین بخش های اقتصادی جهان است که در سال های اخیر رشد فزاینده ای یافته است، صنعتی که در مقابل با صنایع دیگر از آلودگی کمتر و بازده بیشتری برخوردار است و می رود تا در آینده های نه چندان دور به عنوان صنعت نخست جهان شناخته شود.

به گزارش زاهدانه، در این مقاله با انجام مطالعات وسیع و گسترده، در خصوص بررسی نقاط قوت و پتانسیل های بالقوه بندر چابهار، سواحل بکر و زیبای دریای عمان(وجود دریا، این نعمت بزرگ الهی) و همچنین نیازهای موجود برای توسعه صنعت گردشگری ساحلی و دریایی و نگرشی منطقی به محدودیت ها، نقاط ضعف و موانع موجود در این بندر، راهکارهای عملی و مناسب برای گسترش و ترویج صنعت گردشگری و جذب گردشگران(داخلی وخارجی) در بندر چابهار با استفاده از نقش تاثیرگذار صنعت گردشگری ساحلی و دریایی، پرداخته ام، امید است که با درایت و مدیریت صحیح مسئولین محترم، شاهد فروغ هرچه بیشتر این نگین گرانبهای دریای عمان و همچنین، رشد و شکوفایی آن و در نهایت بالفعل شدن صنعت گردشگری، در این منطقه از کشور عزیزمان باشیم.
در ابتدا و قبل از هر تعریف و توصیفی در مورد گردشگری، بایستی آنرا به عنوان یک صنعت بپذیریم، صنعتی بالقوه که میتواند موتور محرک قوی برای توسعه اقتصاد کشور باشد و آنرا به صنعتی بالفعل تبدیل کند.

با اندکی درایت و، برنامه ریزی دقیق می توانیم این صنعت را به عنوان صنعتی درآمدزا و پویا برای بهبود وضعیت اقتصادی کشورمان تبدیل کنیم.
سیر و سیاحت به قصد عبرت آموزی و تفکر در خلقت در بسیاری از آیات قرآن و همینطور در پاره ای از احادیث و روایات دینی مورد تأکید فراوان قرار گرفته است.
در شروع قرن بیست و یکم، گردشگری به یکی از پر درآمدترین فعالیت ها در دنیا تبدیل شده است. از گردشگری به عنوان«صنعت سفید» یاد می شود. صنعت گردشگری یکی از مهمترین بخش های اقتصادی جهان است که در سال های اخیر رشد فزاینده ای یافته است. صنعتی که در مقابل با صنایع دیگر از آلودگی کمتر و بازده بیشتری برخوردار است و می رود تا در آینده های نه چندان دور به عنوان صنعت نخست جهان شناخته شود.
صنعت گردشگری از دو جنبه اهمیت دارد به طوریکه درآمد حاصل از آن بسیار درآمد بالایی است و همینطور اشتغال زایی که به ازاء ورود هر گردشگر به یک منطقه، حداقل 5 فرصت شغلی ایجاد خواهد شد.
توسعه صنعت گردشگری ساحلی و دریایی نقش قابل ملاحظه‌ای در رشد اقتصادی برخی از کشورها نظیر مالدیو، اندونزی، مالزی، فیجی و فیلیپین داشته است. در واقع این فعالیت منبع اصلی کسب ارز خارجی در این کشورها می‌باشند، که این مسئله میتواند الگوی مناسبی برای کشور ما نیز باشد.

پژوهش‌ها نشان داده است که منابع ساحلی و دریایی، دومین جاذبه مهم در گردشگری پس از آب و هوا است، لذا به دلیل اینکه کشور ما از نظر آب و هوایی جزء مناطق گرم جهان است، منابع آبی قرار گرفته در شمال و جنوب کشور یک نقطه قوت برای استفاده از آن، جهت جلب گردشگران محسوب می‌گردد.
مشخصات کلی منطقه :
بندر چابهار در منتهی الیه جنوب شرقی ایران(واقع در بخش جنوبی استان سیستان و بلوچستان) در کنار آبهای گرم دریای عمان واقع شده و دارای 300 کیلومتر مرز آبی در کرانه دریای عمان و اقیانوس هند میباشد. این بندر از شمال به شهرهای ایرانشهر و نیکشهر و از جنوب به دریای عمان و از شرق به کشور پاکستان و از غرب به شهرستان کنارک محدود است.
بندر چابهار به دلیل قرار گرفتن در کنار دریای عمان جزء نوار ساحلی محسوب شده و دارای آب و هوای گرم و مرطوب می‌باشد. ویژگی متمایز بندر چابهار در مقایسه با سایر بنادر ایران، این است که این بندر، تنها بندر اقیانوسی کشور محسوب می‌شود که به آبهای آزاد بین‌المللی راه دارد. آب و هوای این بندر و پیرامون آن همیشه بهاری و معتدل است، به همین دلیل به چابهار، چهاربهار نیز گفته می‌شود، وجود دریای عمان بزرگترین منبع آبی کشور در این منطقه علاوه برقابلیتهایی که در رونق اقتصادی منطقه دارد، دارای جاذبه‌های بسیار فراوانی است، همچنین در کنار دریای عمان و در قسمت جنوبی بندر چابهار صخره‌های بزرگی در اثر پیشروی آب دریا بوجود آمده است که چشم‌اندازی زیبا را تشکیل داده است.
وجود سواحل ماسه‌ای و صخره‌ای، رشته ارتفاعات گلی موسوم به کوه‌های مینیاتوری بویژه از سواحل بندر چابهار تا گواتر، طلوع و غروب دل‌انگیز آفتاب، پرندگان دریا، انواع خرچنگها، لاک‌پشتهایی که در روی صخره‌ها همبازی موج اقیانوس و جدال موج و صخره‌اند و نسیم روح‌بخشی که در موج می‌پیچد و همه و همه جلوه‌های نابی از طبیعت شاعرانه را به تصویر می‌کشند.

این بندر زیبا از نظر شرایط آب و هوایی همانند بندر میامی در فلوریدای آمریکا بوده که در تمام فصول سال معتدل است، چابهار گرمترین منطقه کشور در زمستان و خنک‌ترین بندر جنوبی ایران در تابستان نیز می‌باشد. این بندر جاذبه‌های متنوع و متفاوتی از ساحل صخره‌ای، جنگل حرا، کوه‌های مینیاتوری(مریخی)، تالاب لیپار، جاذبه‌های منحصربفرد و  بی‌نظیر سواحل دریای عمان، فعالیتهای صیادی، بازار سنتی فجر، به همراه پدیده‌های جالب گل فشان  و ... را در خود جای داده است.

موقعیت چابهار برروی نقشه(نوار ساحلی جنوب کشور- دریای عمان)
مفهوم گردشگری ساحلی و دریایی طیف کاملی از گردشگری، فراغت و فعالیتهای تفریحی، ورزشی را که در نواحی ساحلی و آبهای نزدیک ساحل روی می‌دهد را در بر می‌گیرد.
یکی از فاکتورهای مهم جذب گردشگران (داخلی و خارجی) استفاده از امکانات سواحل و دریاها در چند دهه اخیر بوده است. از دیرباز، سواحل دارای ارزش و اهمیت خاص و فراوانی بوده و محل رشد و شکوفایی تمدنها و مقصد سفرهای دریایی بوده است و امروزه نیز نقش و اهمیت سواحل دریا و موقعیت استراتژیک آن به لحاظ مسائل اجتماعی، اقتصادی، سیاحتی و ... بسیار نمایان است و سواحل دریا به عنوان یکی از مهمترین مراکز اقتصادی و صنعتی در رشد و شکوفایی هر کشوری مطرح است.
در میان فعالیتهای اقتصادی ساحلی، صنعت گردشگری ساحلی نیز یکی از بزرگترین فعالیتهای اقتصادی جهان است که با رشد شتابنده خود به فعالیتی چند منظوره مبدل گشته است به طوری که توسعه صنعت گردشگری و تفریحات مربوط به آن از عوامل موثر در شکل‌گیری توسعه نواحی ساحلی و تأمین کننده مزایای مستقیم و غیرمستقیم اقتصادی برای جامعه میزبان است.
با رشد صنعت گردشگری ساحلی و دریایی، همه ساله تفرجگاه‌های جدیدی در برخی از کشورهای منطقه در حال گسترش است این صنعت اصولاً بر مبنای استفاده از منابع طبیعی، همچون سواحل ماسه‌ای، دریای شفاف، محیط دوست داشتنی و ... پایه‌گذاری شده است و هم اکنون طیف گسترده‌ای از تسهیلات امروزی به منظور ارائه اقامتی آسوده و لذت‌بخش از فعالیتهای تفریحی متنوع در ساحل ایجاد شده‌اند، این تسهیلات انسان ساخت اگر چه با صرف سرمایه زیادی ایجاد شده‌اند، ولی افزایش قابل ملاحظه‌ای در کیفیت گردشگری منطقه در امتداد کرانه دریا بوجود آورده‌اند.
توسعه صنعت گردشگری ساحلی و دریایی وابسته به کیفیت ساحل، ویژگیهای فیزیکی، چشم‌انداز ظاهری ساحل، چشم‌انداز فضاهای حاشیه‌ای در ساحل، امنیت مالی و جانی گردشگران، ایجاد جاده‌ها و سهولت دسترسی گردشگران برای گذراندن اوقات فراغت و فراهم آوردن امکانات جهت پیاده‌روی، دوچرخه‌سواری و... در سواحل می باشد.

بدین ترتیب با توجه به ظرفیتهای موجود در ساحل و دریا، مجموعه‌ای از فعالیتهای گردشگری- تفریحی مانند غواصی، سفرهای دریایی، تأسیسات اقامتگاهی، رستورانها و بازار کسب و کار و خرده‌فروشی را می‌توان در چنین مکانهایی ایجاد کرد.
همچنین ماهیگیری تفریحی یکی از مهمترین فعالیتهای صنعت گردشگری ساحلی و دریایی است که امروزه در برخی از مناطق دنیا به عنوان یک گونه از گردشگری محسوب می‌شود.
با توجه به داشتن شرایط مطبوع آب و هوایی بندر چابهار در تعدادی از ماه‌های سال، بیشتر ورزش‌ها از جمله ورزشهای ساحلی و دریایی(آبی) در هوای آزاد قابل اجرا می باشد و نیازی به سیستمهای برودتی و گرمایی نمی‌باشد، از جمله این ورزشها می‌توان به والیبال ساحلی، فوتبال ساحلی، هندبال ساحلی، شنا، غواصی، قایقرانی، اسکی روی آب، جت اسکی، موج‌سواری و ... اشاره کرد.
دریای عمان و سواحل آرام و آبی آن به سبب داشتن حداقل دو ویژگی مهم از نظر صنعت گردشگری دارای اهمیت است. اول به علت آب و هوای گرم امکان انواع فعالیتهای تفریحی دریایی را در اکثر فصول سال امکان‌پذیر می‌سازد. دوم به سبب ارتباط با آبهای آزاد و، زیبا و تمیزی سطح و اعماق آن است که امکان بهره‌وری‌های مختلف را در آن بوجود آورده است. از آنجا که صنعت گردشگری و ورزش با یکدیگر در تعامل هستند با ترکیب این دو صنعت با یکدیگر گردشگری ورزشی شکل می‌گیرد که باعث تقویت و تسریع در شکل گیری، گردشگری ساحلی و دریایی می‌شود، یعنی استفاده از ورزش در صنعت گردشگری که خود می‌تواند سبب سفر بر پایه تفریح شود، که افراد را به طور موقت از محل زندگی خود دور کرده و طی آن به بازی در سواحل و دریا، تماشای ورزش و مسابقات ساحلی و دریایی از نزدیک و یا تحسین کردن جذابیت های همراه با این فعالیتها بپردازد.
بندر چابهار از مناطق ششگانه آزاد تجاری ایران به شمار می‌رود. با ایجاد منطقه آزاد تجاری صنعتی چابهار و در نتیجه آن جذب مهاجر و توسعه گردشگری، این منطقه از انزوای محیطی خارج و در مدار ادغام با جامعه ملی و بازار وسیع آن قرار گرفته است، بدین ترتیب در روند این دگرگونی، فعالیت منطقه آزاد تجاری صنعتی چابهار به عنوان مرکزی ارزشمند با تأثیرگذاری بر ابعاد اقتصادی، اجتماعی، گردشگری، سیاسی و نظامی منطقه، نقش مهمی و جایگاه موثری را در سطح کشور داشته است.
اگرچه توسعه صنعت گردشگری عمدتاً بعد از ایجاد منطقه آزاد تجاری صنعتی چابهار مورد تأکید قرار گرفته، ولی به دلایل متعدد نظیر دور بودن چابهار از مرکز کشور، شایعه نا امنی منطقه و ... تا کنون صنعت گردشگری در بندر چابهار رشد قابل توجهی نداشته است.
نتایج :
بندر چابهار به دلیل دارا بودن 300 کیلومتر ساحل، یقیناً دارای پتانسیلهای زیادی جهت جذب گردشگر در بخش صنعت گردشگری ساحلی و دریایی می‌باشد. توجه جدی به این مقوله و برنامه‌ریزی اصولی و صحیح مدیران و مسئولین در این زمینه قادر خواهد بود این بندر را نیز به عنوان یکی از کانونهای اصلی جذب گردشگر در بلند مدت در سطح کشور تبدیل نماید.
بندر ساحلی چابهار به دلیل دارا بودن طبیعت و آب و هوای مطبوع در طول سال و جاذبه های توریستی خشکی و دریا و به لحاظ دارا بودن منابع غنی فرهنگی و طبیعی می تواند یکی از مقاصد مهم گردشگری ساحلی و دریایی برای گردشگران باشد. به همین دلیل و به منظور حفاظت از طبیعت بکر منطقه، تدوین برنامه ی گردشگری پایدار برای بندر چابهار امری ضروری به نظر می رسد.
هوای مطبوع حداقل در شش ماه از سال در زمانی که بیشتر شهرهای کشور در آب و هوای سرد به سر می‌برند یکی از پتانسیلهای دیگر این بندر زیبا می‌باشد.
ساحل طولانی و نیلگون، دریا، آسمان زیبا، دمای مناسب، مراکز خرید، مکانهای دیدنی، همگی از جمله منابع در دسترس ما در جهت توسعه صنعت گردشگری ساحلی و دریایی در بندر چابهار می‌باشند.
توسعه صنعت گردشگری ساحلی و دریایی با توجه به امکانات طبیعی و خدادادی در بندر چابهار امکان‌پذیر است.
چرا گردشگران و مسافران ایرانی ما بایستی پول و سرمایه خود را در کشورهای دیگر جهت تفریح و سیاحت خرج کنند، و این در حالی است که ما ظرفیتها را در اختیار داریم، پس بایستی راه و روش مناسب جهت بهره وری از آنها را پیدا کنیم.
با تلاش، وحدت و همبستگی در کشور و همچنین در سطح استان سیستان و بلوچستان، میتوان صنعت گردشگری ساحلی و دریایی را در بندر چابهار توسعه و رونق بیشتری بخشید، این صنعت با توجه به روند رو به رشدی که در دنیای امروزی دارد، در آینده و اقتصاد، بندر چابهار نیز می تواند نقش پررنگی را، ایفا کند.
استفاده از خلاقیت ها و استعدادهای نیروی انسانی جوان و پویا در کشور نیز می تواند ضمن فراهم نمودن     فرصت های شغلی، عاملی درجهت بارورسازی این صنعت باشد، زیرا این بندر مستعد، امکان آن را دارد که به صورت یکی از قطبهای مهم صنعت گردشگری(ساحلی و دریایی) ایران درآمده و این هدف زمانی محقق خواهد شد که برای این صنعت، امکانات، زیرساخت ها و  همچنین بستر مناسب فراهم شود.
در دنیای امروز مدیران ما بایستی جهانی فکر کنند، و منطقه ای عمل کنند، این روش فکری باعث توسعه کشور میشود و میتوان همین شیوه فکری را به بخش صنعت گردشگری کشور نیز تعمیم داد.
ذکر این نکته ضروری است که توسعه صنعت گردشگری ساحلی و دریایی در ایران یک پروسه ملی است و تنها به سازمان میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری محدود و ختم نمیشود، بلکه باید یک اتحاد و همبستگی و هماهنگی میان ارگانهایی که متولی این امر هستند نیز بوجود آید.
منطقه آزاد تجاری صنعتی چابهار به عنوان یکی از مناطق آزاد ایران می‌تواند با توسعه کارکردهای صنعت گردشگری سبب رشد و پیشرفت در بندر چابهار گردد، این بندر با وجود جاذبه‌های متعدد گردشگری و نزدیکی به کشورهای حوزه خلیج فارس می‌تواند با مدیریت صحیح و برنامه‌ریزی دقیق به قطب مهمی در سطح منطقه تبدیل و به عنوان یکی از محورهای مهم صنعت گردشگری در کشور و حتی خاورمیانه مطرح گردد.
نتایج این تحقیق حاکی از آن است که این بندر با وجود جاذبه‌های طبیعی مانند سواحلی بکر، گل‌فشان، فرهنگ بومی خاص و صنایع دستی زیبا جزء مناطق منحصر بفرد ایران است که قابلیتهای فراوانی برای تبدیل شدن به قطب گردشگری را دارا می‌باشد، اما تاکنون از این پتانسیلها به صورت بهینه استفاده نشده است.
پیشنهادات :
به کارگیری و استفاده از نیروی جوان و آموزش صحیح به آنها در صنعت گردشگری(ساحلی و دریایی) که از این طریق می توان به حل بخشی از معظل بیکاری جوانان در سطح استان محروم سیستان و بلوچستان کمک نموده و در نتیجه آمار اعتیاد، دزدی، فساد و فحشا پایین خواهد آمد.
در کنار جاذبه های طبیعی، آثار باستانی ملی و مذهبی، که در سطح این بندر داریم بایستی جهت ساخت پارک آبی،کلوپ های ورزشی مجهز، هتل هایی با امکانات و مدرن، باغ پرندگان و دیگر مکان های تفریحی و اقامتی که مطابق و متناسب با فرهنگ ایرانی و اسلامی مان باشد، نیز اقدام کرد، این درحالیست که من فقدان این امکانات را در در بندر چابهار کاملا درک و لمس کرده ام و همیشه از بندر چابهار به عنوان یک آکواریوم طبیعی یاد میکنم.
- یک راه حل دیگر جهت توسعه صنعت گردشگری ساحلی و دریایی در بندر چابهار، دعوت از کارشناسان خبره کشورهایی که در این صنعت پیشرفتهای شایان توجهی داشته و موفق بوده اند، و بخش عمده ای از درآمد ارزی خود را از این طریق بدست آورده و استفاده از تجربیات، طرح ها، ایده ها و اندیشه های مثبت این کارشناسان و صاحبنظران در این مقوله می باشد، من شخصا با الگو برداری توام با نوآوری موافقم، نه صرفا تقلید کردن از آنها.
پیاده سازی فرهنگ دیجیتالی شدن، در جهت پیشرفت و ارتقا صنعت گردشگری ساحلی و دریایی بندر چابهار. به عنوان مثال میتوان از ورود به فضای مجازی و طراحی وب سایت های وزین، و به روز، چرا که وب سایت ها همانند ویترین و پنجره ای است جهت نمایش دادن محصولات، خدمات و امکاناتی از این صنعت و می تواند نقش بسیار موثری در جهت استفاده عموم مردم و جذب گردشگران داشته باشد.
انجام بازاریابی، جهت توسعه صنعت گردشگری ساحلی و دریایی در بندر چابهار از طریق پست الکترونیک و ارسال E-Mail به ملل دیگر و معرفی پتانسیلها و جاذبه های این بندر میباشد.
آسانتر کردن سفر به ایران برای گردشگران خارجی و برداشتن موانع (مانند تسریع در صدور ویزای توریستی برای گردشگران خارجی).
 برنامه نویسی و ساخت نرم افزارهایی مرتبط با صنعت گردشگری ساحلی و دریایی و مختص به بندر چابهار که برروی تلفن های همراه هوشمند و تبلت هایی که تحت سیستم عامل های مختلف کار می کنند، قابل اجرا باشند.
آشنا کردن عموم مردم با صنعت گردشگری ساحلی و دریایی بندر چابهار با استفاده از تبلیغات هدفمند از طریق رادیو و تلویزیون، روزنامه ها و مجلات، وب سایتها، شبکه های اجتماعی، پیام کوتاه، بیلبردها و تیزرها، و چاپ و انتشار کاتالوگ و بروشورها و ... .
برگزاری همایش ها و سمینارهای مختلف با موضوع گردشگری ساحلی و دریایی در اقصی نقاط کشور جهت آشنایی عموم مردم با این صنعت مفرح.
استفاده از نظرات کارشناسی اساتید مجرب این رشته، دانشجویان، صاحبنظران و کلیه زحمت کشان و دلسوزان صنعت گردشگری کشور.
پی گیری مجدد جهت صدور سفرکارت ها و اعمال تخفیف ویژه در سفر به مناطق ساحلی و دریایی برای گردشگران داخلی.
رایزنی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری با دولت و مجلس شورای اسلامی و دیگر نهادهای مرتبط در خصوص، تخصیص دادن اعتباری تحت عنوان، هزینه سفر در سرفصل بودجه سازمانها و ادارات جهت استفاده کردن پرسنل و کارمندان دولت.
وجود اماکن مناسب برای پرداختن به ورزشهای ساحلی و دریایی چه در سطح همگانی و چه به جهت برگزاری مسابقات ملی و بین المللی.
وجود پلاژهای مناسب تفریحی ویژه شنا، قایقرانی و قایق‌سواری با حضور امدادگران و ناجیان غریق، ویژه خانواده‌ها و جوانان.
احداث اسکله تفریحی جهت ماهیگیری و استفاده از شناورها، قایقها و اتوبوس های تفریحی دریایی در بندر چابهار.
احداث پیست عمومی پیاده‌روی و دوچرخه‌سواری در کنار ساحل، تحت عنوان جاده‌ی سبز یا سلامت.
بهبود زیرساخت های حمل و نقل داخلی و خارجی، ساخت فرودگاه بین‌المللی در بندر چابهار و ایجاد و گسترش پروازهای داخلی و خارجی، تکمیل پروژه راه ‌آهن چابهار و اتصال این بندر به شبکه ریلی کشور، ایجاد خطوط کشتیرانی و ... .
ایجاد شرکتها و موسسات گردشگری در بندر چابهار و استقرار دفاتر آنها در شهرهای توریستی کشور و بعضاً در خارج از کشور و داشتن فعالیتهای هدفمند در جهت بازاریابی صنعت گردشگری ساحلی و دریایی و توسعه تبلیغات در این خصوص.
توجه ویژه مسئولین و مدیران در بندر چابهار به بهداشت عمومی و نظافت در سطح این بندر و فرهنگ سازی لازم در این خصوص.

((مفتخرم به اینکه پژوهش علمی ارائه شده ذیل به شما خوانندگان محترم، که در دومین کنفرانس بین المللی پژوهش های نوین در مدیریت، اقتصاد و علوم انسانی در 8 اسفندماه 1394 در کشور امارات متحده عربی(شهر دبی) و در محل هتل مجلل آتلانتیس برگزار گردید، با کد 78867650 مورد پذیرش علمی هیئت محترم داوران قرار گرفت)).

نویسنده مقاله: نادر احسانی  مدرس دانشگاه در حوزه مدیریت، بازاریابی و گردشگری